Ο εγωισμός που τρελαίνει1
Λίγο πολύ όλοι μας έχουμε βρεθεί κατάπληκτοι μπροστά σε αδικαιολόγητες, παράταιρες, αχαρακτήριστες συμπεριφορές ενός γνωστού μας, συμπεριφορές που μας ρίχνουν αδιάβαστους σε μεγάλες απορίες. Ακόμη και πολύ κοντινών μας προσώπων αρνητικές συμπεριφορές, που μεταμορφώνουν το πρόσωπο που ξέραμε σε ένα άγνωστο, δυσάρεστο πλάσμα. Σκεφτόμαστε τότε με θυμωμένη απογοήτευση πως, αν ξέραμε τούτη την εκδοχή του, δε θα τον είχαμε φίλο ποτέ, ή δε θα τον παντρευόμασταν ποτέ, θα είχαμε απομακρυνθεί καιρό από κοντά του... Και τότε αναρωτιόμαστε με πόνο ή και αγανάκτηση τι ακριβώς του συμβαίνει; Πώς να τον αντιμετωπίσουμε; Πώς να τον καταλάβουμε; Οι παράλογες, άσχημες πράξεις του και τα λόγια του προέρχονται από κάποια κρυφή παθολογία του, που δεν είχαμε προσέξει, που δεν είχε εκδηλωθεί, ή από έναν παλιοχαρακτήρα που έχει την απόλυτη ευθύνη των συμπεριφορών του;
Έχει μεγάλη σημασία τούτος ο διαχωρισμός. Αλλιώς κρίνεις και αντιμετωπίζεις κάποιον που δε γνωρίζει πως κάνει το κακό, παιδεμένος από ένα είδος παράνοιας — μερικής έστω — , και αλλιώς κάποιον που ενσυνείδητα το επιλέγει να φέρεται έτσι [….....]
Η εσωτερική ζωή είναι περίπλοκη, πολυεπίπεδη, αντιφατική, μεταμφιεσμένη, συχνότατα υποκριτική προς τους έξω αλλά και προς το ίδιο το άτομο. Ακόμη χειρότερα, ένα απρόσιτο ασυνείδητο, σαν πονηρό θηρίο, κρύβεται, και απ' την κρυψώνα του κάνει ύπουλα τη δουλειά του. Τίποτα πιο ακριβές από το Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου. Κι ακόμη πιο πέρα, εκείνο των Ψαλμών, που είναι το πιο έντιμο από όσα ορίζουν τη σχέση : Άβυσσος άβυσσον επικαλείται.
Οι κλωστές της μαριονέτας
Ας πάμε στην απέναντι όχθη μιας κραυγαλέας κατάστασης να το δούμε και αντίστροφα. Σε μια περίπτωση δηλαδή, όπου η συμπεριφορά φαίνεται άριστη. Είναι πάντοτε από αληθινή καλοσύνη μια τέτοια συμπεριφορά ή νοσηρή, που φοράει τη στολή της λευκής αγαθότητας; Μια κοπέλα που δε λείπει από την εκκλησία και τηρεί όλες τις νηστείες, τις φιλανθρωπίες που της ζητούνται, τα μυστήρια ανελλιπώς, είναι όντως μια μαθήτρια Χρίστου; Με την έννοια της καθάριας ειλικρινούς πρόθεσης και την επιλογή άπλετης ελευθερίας, έτσι όπως μόνο ζητάει ο Ιησούς της; Κίνητρο στην αξιοθαύμαστη στάση της είναι η συμπόνια και η αναζήτηση της αλήθειας ή το ότι την κολακεύει να θαυμάζουν την αρετή της; Και ακόμη πιο νοσηρά, μήπως πρόκειται για μια καθηλωμένη, ασθενική προσωπικότητα, που, αδυνατώντας να ωριμάσει και να αναλάβει τις ευθύνες της, μεταβιβάζει τη σχέση βρέφους-γονέα σε έναν ιερέα, από τον οποίο εξαρτάται παντελώς; Μήπως όσα ταπεινολογικά και αυτάρεσκα πράττει δεν έχουν βούληση και διάκριση, αλλά τυφλή εκτέλεση εντολών, προκειμένου να την αποδέχεται ένας «πνευματικός», από τον οποίο ζωτικά κρέμεται όπως η μαριονέτα από τον παίχτη; Στις πολιτικές παρατάξεις, όπου σπεύδουν να παραδοθούν ολοκληρωτικά οι οπαδοί, πέρα από όσους ένα συνειδητά επιλεγμένο πιστεύω τούς οδήγησε ως εκεί, μαζεύονται μελίσσι νοσηροί χαρακτήρες, που, πανικόβλητοι από το κενό τους Εγώ, διψούν να αρπαχτούν για να υπάρξουν απ' την ταύτιση. Μπορούν να δώσουν και τη ζωή τους για το κόμμα αν χρειαστεί, έτσι όπως ένας αναιμικός υπερασπίζεται με νύχια και δόντια την τελευταία μπουκάλα αίματος για μετάγγιση, αλλιώς θα σβήσει. Αλλά και στις αθλητικές ομάδες, τις αιρέσεις, και κάθε άλλου είδους, αναρίθμητες οργανώσεις, που ευδοκιμούν πια παντού, ιδίως στις μεγαλουπόλεις της μοναξιάς, με πλήθος πλασματικές έως παραπλανητικές επωνυμίες, συγκεντρώνονται με δίψα τέτοιοι ασθενείς. Ασθενείς τού Εγώ! Και πρέπει πάλι να υπενθυμίσουμε πως στην ψυχολογία ο όρος Εγώ δεν αναφέρεται στον εγωισμό, όπως συχνά νομίζουμε, αλλά στην έννοια του Εαυτού, της προσωπικής ψυχής κατ' άλλους.
Φτάνει λοιπόν να τους αφαιρέσουν την ευθύνη και την ελεύθερη απόφαση, φτάνει να τους διατάζει κάποιος τι να κάνουν και τι είναι σωστό ή λάθος για να αναπαυθούν, να ψευδοαναπαυθούν δηλαδή, αρπαγμένοι από σαθρές σχεδίες σε ωκεανό. Τέτοιες προσωπικότητες λατρεύουν τις δικτατορικές συμπεριφορές, γι' αυτό και οι δικτατορίες σε όλες τις εποχές είχαν και έχουν τους πολυπληθείς φανατικούς τους. Απαιτούν έναν Άγιο, ένα Μεσσία, ένα Στρατηλάτη ιδεολόγο ή ιμπεριαλιστή να τον πάρουν στο κατόπι. Η δικιά του εικονική δύναμη θα μπολιάζει τη δική τους πραγματική αδυναμία. Θα τους κάνει να νιώθουν αξιόλογοι και ισχυροί και δε θα του επιτρέπουν να κατεβεί απ' το θρόνο του* θα τον στηρίζουν με πληγιασμένους ώμους σαν τους Ρωμαίους στρατιώτες, όταν ανασήκωναν έτσι τις γέφυρες με τραχιά σχοινιά, ώσπου να τους κοπούν οι σάρκες και οι ώμοι.
Στο χριστιανισμό, τα πράγματα δοκιμάζουν σκληρά τις εξαρτημένες προσωπικότητες. Παραβλέποντας εκείνο το Όστις θέλει οπίσω μου ελθείν, θα μεταβάλουν κάθε διδαχή σε απειλή και τιμωρία τού «αν δεν έλθεις οπίσω μου». Ο ψυχαναγκαστικός πρέπει όλα να τα αισθάνεται επιτακτικά για να ισορροπεί- το κλίμα της ανεξαρτησίας προξενεί πανικό. Θεωρώντας πως αγωνίζονται ως καλοί χριστιανοί, σύντομα θα γλιστρήσουν σε αιρέσεις που βολεύουν τον ψυχισμό τους, θα ανθολογήσουν από τον πανελεύθερο Λόγο τιμωρίες, απειλές, ουαί, κινδύνους δαιμόνων, σκηνές Κόλασης με τσουγκράνες και τελώνια, θα φορτωθούν και θα φορτώνουν πέτρες στις πλάτες τους που να τους ακινητοποιούν, θα πλημμυρίσουν τη λατρεία τους τυπικότητες, ώστε να κρύβεται η επικίνδυνη ουσία, και θα αναμένουν μαγικά θαύματα και ανταμοιβές που να επιβεβαιώνουν ότι προστατεύονται, ότι στεφανώνονται τον στέφανο της δικαιοσύνης.
1. Μάρως Βαμβουνάκη, Αποσπάσματα από το βιβλίο «Χορός μεταμφιεσμένων», σ.74-79, εκδ. Ψυχογιός