13/1/2017, Ἡ καταπολέμηση τῶν ψευδῶν εἰδήσεων, Timothy Garton Ash

Η καταπολέμηση των ψευδών ειδήσεων


Στὴν ἐποχὴ τοῦ Διαδικτύου, τίποτε δὲν διαδίδεται πιὸ γρήγορα ἀπὸ ἕνα κλισὲ ποὺ εἶναι τῆς μόδας. Καμία ὁμιλία δὲν θεωρεῖται ὁλοκληρωμένη ἐὰν δὲν περιλαμβάνει κάποια ἀναφορὰ στὴν ἐποχὴ ποὺ ἡ ἀλήθεια δὲν ἔχει πλέον σημασία (post-truth). Λὲς καὶ μέχρι χθὲς πήγαζε ἀδιάκοπα τὸ καθαρὸ νερὸ τῆς ἀλήθειας ἀπὸ τὰ χείλη πολιτικῶν καὶ δημοσιογράφων. Γιὰ νὰ μὴν ἀναφέρω τὸν Γιόζεφ Γκέμπελς, τὸν Ἰωσὴφ Στάλιν καὶ τὰ μεγάλα ψέματα τῶν ὁλοκληρωτικῶν καθεστώτων ποὺ ἀποκάλυψαν οἱ Ἀλεξάντερ Σολζενίτσιν καὶ Τζὸρτζ Ὀργουελ.

Τὴ νέα ἀπειλὴ περιγράφει καλύτερα τὸ ταπεινὸ ἐπίθετο «post-fact» (σ.σ.: σύμφωνα μὲ τὸ λεξικὸ τῆς Ὀξφόρδης, τὸ ἐπίθετο post-fact ὁρίζει κάτι ἢ κάποιον ποὺ ἔχει σχέση ἢ ὑποδηλώνει καταστάσεις στὶς ὁποῖες τὰ ἀντικειμενικὰ γεγονότα δὲν ἐπηρεάζουν τόσο πολὺ τὴν κοινὴ γνώμη ὅσο τὰ συναισθήματα καὶ οἱ προσωπικὲς πεποιθήσεις»). Ἡ οὐσία τῆς ἀπειλῆς ποὺ συνιστᾶ πρὸς τὴ δημοκρατία ἡ ἐπικράτηση τοῦ post-fact εἶναι πὼς τελείως ψευδεῖς ἰσχυρισμοὶ (ὁ Πάπας ὑποστηρίζει τὴν ὑποψηφιότητα Τράμπ, ὁ Μπαρὰκ Ὀμπάμα δὲν εἶχε γεννηθεῖ στὶς ΗΠΑ) συμπληρώνονται μὲ ἱστορίες ποὺ συγκινοῦν τὸν κόσμο καὶ μεγεθύνονται συνεχῶς στὸ Διαδίκτυο καὶ ἀποκτοῦν τὴ δύναμη νὰ ἐπηρεάζουν σημαντικὸ τμῆμα τῶν ψηφοφόρων. Μία καλὴ ἱστορία ἐπικρατεῖ τῶν ψυχρῶν στοιχείων, τὸ αἴσθημα ἐπικρατεῖ τῆς λογικῆς. Ἀκόμη καὶ ὅταν ὁ κ. Ὀμπάμα εἶχε δώσει στὴ δημοσιότητα τὸ πιστοποιητικὸ γέννησής του, ὁ ὑποψήφιος Τρὰμπ εἶχε διακηρύξει πὼς «πολλοὶ ἄνθρωποι αἰσθάνονται ὅτι δὲν εἶναι κανονικὸ τὸ πιστοποιητικό».

Ἂς μὴν παραδοθοῦμε

Παρ’ ὅλα αὐτά, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ ἀπελπιζόμαστε. Ἂν οἱ Ὀργουελ καὶ Σολζενίτσιν κατάφεραν νὰ μὴν παραδοθοῦν ἀντιμέτωποι μὲ τὴν ἀπειλὴ τοῦ Γκέμπελς καὶ τοῦ Στάλιν, ἐμεῖς θὰ ἤμασταν ἀξιοθρήνητοι ἐὰν παραδινόμασταν. Ὑπάρχουν πολλοὶ τρόποι μὲ τοὺς ὁποίους μποροῦμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε τὴν ἀπειλὴ τοῦ post-fact καὶ ἀξίζει νὰ ἀφιερώσουμε τὸ 2017 σὲ αὐτὸν τὸν σκοπό.

Ἡ διασταύρωση τῶν στοιχείων κατέχει ἤδη ἐξέχοντα ρόλο στὴ μετάδοση τῶν πολιτικῶν εἰδήσεων καὶ στὴν καθημερινὴ πρακτική τοῦ Διαδικτύου. Εἶχα ἀναμεταδώσει πρόσφατα μέσω Twitter δύο φωτογραφίες ποὺ ὑποτίθεται ὅτι ἔδειχναν τὴ Βουλὴ τῶν Κοινοτήτων νὰ εἶναι κατάμεστη σὲ μία συνεδρίαση γιὰ τὸν μισθὸ τῶν βουλευτῶν καὶ σχεδὸν ἄδεια σὲ μία συνεδρίαση μὲ θέμα τὴν τρομακτικὴ κατάσταση στὸ Χαλέπι. Μέσα σὲ λίγα λεπτὰ εἶχα λάβει μηνύματα ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ μὲ πληροφοροῦσαν ὅτι ἡ εἴδηση ἦταν τελείως ψευδὴς καὶ στὴ συνέχεια εἶχα μεταδώσει τὴ διόρθωση ἀπὸ τὸν λογαριασμό μου στὸ Twitter.

Ἡ γνώση γιὰ τὸν τρόπο λειτουργίας τοῦ Διαδικτύου, ὁ ὁποῖος ἐνθαρρύνει τὸν ταχὺ καὶ ἀποτελεσματικὸ ἀντίλογο, θὰ πρέπει νὰ διδάσκεται στὰ σχολεῖα. Ὑπάρχουν φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα ποὺ χρηματοδοτοῦν σοβαρὲς ἐρευνητικὲς-δημοσιογραφικὲς προσπάθειες καὶ ἴσως νὰ χρειαστοῦμε ἀκόμη περισσότερα δεδομένου πὼς ἀποτελεῖ μέρος τοῦ προβλήματος ἡ ἀποτυχία τοῦ ἐπιχειρηματικοῦ μοντέλου τῶν περισσότερων ἐφημερίδων. Καθιερωμένες ἔντυπα ὅπως οἱ New York Times, οἱ Financial Times καὶ τὸ περιοδικὸ Der Spiegel ἔχουν καταφέρει νὰ διατηρήσουν τὴν ἀξιοπιστία τους στὸ Διαδίκτυο.

Οἱ χῶρες ποὺ διαθέτουν δημόσια τηλεόραση πρέπει νὰ τὴ διαφυλάξουν καὶ οἱ τεχνολογικὲς ἑταιρεῖες μποροῦν καὶ πρέπει νὰ ἐντοπίζουν καὶ νὰ διαγράφουν εἰδήσεις ποὺ εἶναι σαφῶς ψευδεῖς καὶ νὰ μὴν ἐπιτρέπουν τὴ μαζικὴ διάδοσή τους ἀπὸ ρομπὸτ ποὺ κατευθύνονται ἀπὸ τὸν κ. Βλαντιμὶρ Πούτιν ἢ ἀπὸ ἰστοσελίδες ποὺ εἰδικεύονται στὴ διασπορὰ ψευδῶν εἰδήσεων μὲ στόχο τὴν ἀποκόμιση κέρδους ἀπὸ διαφημίσεις.

Χάρη στὴ θεαματικὴ δυνατότητα ποὺ ἔχει τὸ Διαδίκτυο νὰ ἐνισχύει τὴ γνώση, στὴν πραγματικότητα εἶναι πιὸ εὔκολο ἀπὸ ποτέ, γιὰ ὅποιον τὸ θέλει, νὰ ἐξακριβώσει τὰ γεγονότα στὴν πλειονότητα τῶν περιπτώσεων. Γιὰ τοὺς δημοσιογράφους ἡ πραγματικὴ πρόκληση εἶναι νὰ καταφέρουν νὰ μεταδώσουν τὰ γεγονότα σὲ ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν πέσει θύμα αὐτῶν τῶν συναισθηματικὰ θελκτικῶν ἱστοριῶν καὶ οἱ ὁποῖοι μάλιστα ἐνδέχεται νὰ μὴν ἐνδιαφέρονται ἰδιαίτερα νὰ πληροφορηθοῦν τὴ βαρετὴ ἀλήθεια. Θὰ ἔπρεπε νὰ δοθεῖ βραβεῖο Ὄργουελ σὲ ὁποιονδήποτε βρεῖ τρόπο νὰ καταστήσει τὰ γεγονότα προσβάσιμα καὶ ἐνδιαφέροντα στὸ πλαίσιο μίας ἐφημερίδας ταμπλόιντ ἢ στὸ Facebook καὶ στὸ YouTube.

Τὸ Facebook

Ἐξίσου σημαντικὸ εἶναι νὰ ἐπισημανθεῖ ἡ εὐθύνη ποὺ ἔχουν οἱ ἑταιρεῖες ποὺ ἀποκαλῶ «ὑπερδυνάμεις τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα», δηλαδὴ οἱ Google, Facebook καὶ Twitter. Ὁ ἀλγόριθμος ποὺ χρησιμοποιεῖ τὸ Facebook καθορίζει τὴν ἐπιλογὴ τῶν εἰδήσεων ποὺ βλέπουν καθημερινὰ ἑκατοντάδες ἑκατομμύρια ἄνθρωποι. Πρόκειται γιὰ ἀσυνήθιστα μεγάλη ἐξουσία.

Σύμφωνα μὲ ἔρευνα τοῦ κ. Φιλίπο Μέντσερ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἰντιάνα, μία παραπλανητικὴ πληροφορία εἶναι ἐξίσου πιθανὸ νὰ διαδοθεῖ εὐρέως μὲ μία ἀκριβῆ πληροφορία. Ὁπότε, ἂν τὸ βασικὸ κριτήριο ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ ἀλγόριθμος εἶναι «τί ἀρέσει στοὺς φίλους σου», αὐτὴ ἡ ἐπιλογὴ δὲν συμβάλλει στὴν καταπολέμηση τῶν ψευδῶν εἰδήσεων.

Μέχρι πρόσφατα οἱ γίγαντες τοῦ Διαδικτύου δὲν ἦταν ἰδιαίτερα πρόθυμοι νὰ ἀναλάβουν αὐτὴ τὴν εὐθύνη. Προτιμοῦσαν νὰ παρουσιάζονται ὡς οὐδέτεροι ἐνδιάμεσοι, ἀφοσιωμένοι ἁπλῶς στὸ νὰ προσφέρουν τὴν καλύτερη «ἐμπειρία» στὴν «κοινότητά» τους. Εὐτυχῶς ἡ κατάσταση ἔχει ἀρχίσει νὰ ἀλλάζει.

Πρὸς τὰ τέλη τοῦ 2016, ὁ κ. Ζούκερμπεργκ ἔγραψε ἕνα ἀξιοσημείωτο κείμενο στὸ Facebook, στὸ ὁποῖο εἶπε πὼς «εἴμαστε ἕνα νέο εἶδος πλατφόρμας γιὰ δημόσιο διάλογο – καὶ αὐτὸ σημαίνει πὼς ἔχουμε τὴν εὐθύνη νά... οἰκοδομήσουμε ἕνα χῶρο ὅπου οἱ ἄνθρωποι θὰ μποροῦν νὰ πληροφοροῦνται». Ὁπότε πλέον οἱ χρῆστες μποροῦν νὰ ἀναφέρουν ὅ,τι θεωροῦν πὼς ἀποτελεῖ ψευδῆ εἴδηση καί, ἂν ἐπιβεβαιωθεῖ ἡ ὑποψία ἀπὸ ἀνεξάρτητο ὀργανισμὸ ποὺ ἐλέγχει τὴν ὀρθότητα τῶν γεγονότων, τότε θὰ δοθεῖ στὴν πληροφορία ὁ χαρακτηρισμὸς «προβληματική».

Πῶς μποροῦμε ὅμως νὰ ἐλέγξουμε τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο λειτουργεῖ ὁ ἀλγόριθμος ἂν ἔχει μόνο τὸ Facebook πρόσβαση στὸ σύνολο τῶν δεδομένων; Τὸ Facebook μὲ τὴ μεγάλη ἐξουσία ποὺ ἔχει πρέπει νὰ ἐλέγχεται καὶ νὰ ἀναγκάζεται νὰ λογοδοτεῖ ὅπως κάθε ἄλλος φορέας ἐξουσίας. Ὡστόσο, πρέπει νὰ εἴμαστε καὶ προσεκτικοί: Ὁ κ. Ζούκερμπεργκ ἔχει δίκιο ὅταν λέει ὅτι δὲν θὰ πρέπει νὰ ζητήσουμε ἀπὸ τὸ Facebook νὰ γίνει «κριτὴς τῆς ἀλήθειας». Μπορεῖ, ὅμως, νὰ γίνει πολύτιμος ἑταῖρος στὴν καταπολέμηση τῶν καταφανῶν ψευδῶν.


Πηγή: 
Timothy Garton Ash, www.agiazoni.gr, Ἐφημερίδα Καθημερινή 1/1/2017


* Ὁ κ. Timothy Garton Ash εἶναι καθηγητὴς Εὐρωπαϊκῶν Σπουδῶν στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης, ὅπου εἶναι ὑπεύθυνος τοῦ σχεδίου freespeechdebate.com καὶ συνεργάτης τοῦ Hoover Institution τοῦ Πανεπιστημίου Στάνφορντ. Τὸ τελευταῖο του βιβλίο ἔχει τίτλο «Ἐλευθερία τοῦ Λόγου: Δέκα Ἀρχὲς γιὰ Ἕναν Δικτυωμένο Κόσμο».