Μεγάλη Τρίτη
Πρωί: Ακολουθία των ωρών, εσπερινός
και λειτουργία των προηγιασμένων
Στον Εσπερινό ψάλλονται τα
τροπάρια του Όρθρου και διαβάζεται από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο το 25ο
κεφάλαιο, το οποίο καταλήγει στην περιγραφή της Δευτέρας Παρουσίας. Ο Χριστός
τονίζει κατηγορηματικά ότι κανείς δε γνωρίζει ούτε την ημέρα ούτε την ώρα της
Δευτέρας Παρουσίας. Όσοι κατά καιρούς προσπάθησαν να προσδιορίσουν το χρόνο,
διαψεύστηκαν. Γι’ αυτό ο Κύριος συστήνει την εγρήγορση: «Γρηγορεῖτε». Ο ερχομός του Χριστού είναι η μεγάλη ελπίδα των
Χριστιανών. Ευχή και προσευχή μας είναι να βρεθούμε κοντά Του, όπως γράφει και
το συναξάρι.
«Ἀλλ’ ὦ Νυμφίε Χριστέ, μετά τῶν
φρονίμων ἡμᾶς συναρίθμησον Παρθένων καί τῇ ἐκλεκτῇ σου σύνταξον ποίμνῃ καί ἐλέησον
ἡμᾶς».
Δηλαδή, αλλ’ όμως Νυμφίε μας,
Χριστέ, κατάταξε και εμάς μαζί με τις πέντε φρόνιμες Παρθένες και συμπαράλαβέ
μας στην αγαπημένη Σου ποίμνη και ελέησέ μας.
Βράδυ: Όρθρος Μεγάλης Τετάρτης
Στο συναξάρι της ημέρας διαβάζουμε:
«Τῇ Ἁγίᾳ και Μεγάλῃ Τετάρτῃ, τῆς ἀλειψάσης τον Κύριον μύρῳ Πόρνης
γυναικός, μνείαν ποιεῖσθαι οἱ θειότατοι Πατέρες ἐθέσπισαν, ὅτι πρό τοῦ σωτηρίου
Πάθους μικρόν τοῦτο γέγονεν».
Δηλαδή, κατά την Αγία και
Μεγάλη Τετάρτη οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας όρισαν, ως διάταξη να θυμούμαστε
την αμαρτωλή γυναίκα, που άλειψε με αρώματα τον Κύριο, γιατί αυτή η ευλαβής
πράξη έγινε λίγο χρόνο πριν από το σωτήριο Πάθος του Κυρίου.
Η προετοιμασία ολοκληρώνεται.
Η εκκλησία μας παρουσιάζει μιαν αντίθεση. Του Ιούδα και της Πόρνης, της
απελπισίας και της πίστεως, της πώρωσης και της μετάνοιας, της προδοσίας και
της ευγνωμοσύνης.
Η μετάνοια είναι η δίδυμη
αδελφή της εγρήγορσης. Η εγρήγορση οδηγεί στη μετάνοια και η μετάνοια στην
εγρήγορση. Δεν μπορεί να υπάρξει μετάνοια χωρίς εγρήγορση ούτε κι εγρήγορση
χωρίς μετάνοια. Να επισημάνουμε εδώ κάτι πολύ ουσιώδες. Η μετάνοια δεν είναι
μόνο η απλή μεταμέλεια ούτε και η τυπική
αναγνώριση ενός σφάλματος. Η μετάνοια είναι αυτό που η ίδια η λέξη αναφέρει,
δηλαδή, αλλαγή νου, μεταστροφή ζωής, μεταβολή στόχων, επανιεράρχηση
προτεραιοτήτων. Η ειλικρινής μετάνοια γεννά το μίσος και την αποστροφή προς την
αμαρτία γι’ αυτό και οδηγεί τον άνθρωπο σε μια εσωτερική αναγέννηση. Ο
μετανοημένος άνθρωπος είναι ένας «νέος» άνθρωπος. Έχει κηρύξει αδυσώπητο πόλεμο
κατά του αμαρτωλού παρελθόντος και προσβλέπει με ελπίδα στο έλεος, την αγάπη
και τη συγχωρητικότητα του φιλάνθρωπου Θεού.
Σώθηκε λοιπόν η πόρνη επειδή
επαγρύπνησε, μετανόησε. Χάθηκε ο Ιούδας γιατί ραθύμησε και παρέμεινε
αμετανόητος. Σώθηκε η πόρνη γιατί παρά την κατάντια της δεν έχασε την ελπίδα
της. Χάθηκε ο Ιούδας γιατί όλη του την ελπίδα τη στήριξε στο χρήμα, στον χρυσό
και όχι στον Χριστό. Και ο πλούτος, το ξέρουμε, είναι ο πιο άπιστος φίλος! Ποιο
ήταν το αντίτιμο της προδοσίας; Τριάντα αργύρια. Μικρότερη η τιμή απ’ όσο θα
αγόραζε κανείς ένα γαϊδούρι! Τόσο τυφλώνει τον άνθρωπο η φιλαργυρία.
Ανάμεσα στα υπέροχα τροπάρια,
ξεχωρίζει το τροπάριο της Κασσιανής. Ένα πραγματικό αριστούργημα. Παρουσιάζει
την αμαρτωλή γυναίκα να μιλάει στον Κύριο και να ξεδιπλώνει το δράμα της.
Κλαίει, θρηνεί, στενάζει, νιώθει το χάσμα που την χωρίζει από το θείο Του
πρόσωπο, τονίζει τις αντιθέσεις και ταυτόχρονα ικετεύει να σμικρύνει Εκείνος
την απόσταση, να παραβλέψει την αμαρτωλότητα και να τη δεχτεί κοντά Του.
«Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις
περιπεσοῦσα Γυνή, τήν σήν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη
μύρα σοι, πρό τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει. Οἴμοι! Λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος
ἀκολασίας, ζοφώδης τε και ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας. Δέξαι μου τάς πηγάς τῶν
δακρύων, ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τό ὕδωρ· Κάμφθητί μοι πρός τούς στεναγμούς τῆς καρδίας, ὁ
κλίνας τους Οὐρανούς, τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει·
Καταφιλήσω τούς ἀχράντους σου πόδας, ἀποσμήξω τούτους δέ πάλιν, τοῖς τῆς κεφαλῆς
μου βοστρύχοις· ὧν ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τό δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσίν ἠχηθεῖσα,
τῷ φόβῳ ἐκρύβη. Ἁμαρτιῶν μου τά πλήθη, καί κριμάτων σου ἀβύσσους, τίς ἐξιχνιάσει
ψυχοσῶστα Σωτήρ μου; Μή μέ τήν σήν δούλην παρίδῃς ὁ ἀμέτρητον ἔχων τό ἔλεος».
Ο εξαίσιος αυτός ύμνος
ενέπνευσε πολλούς θεολόγους, λογοτέχνες ποιητές που προσπάθησαν να τον
προσεγγίσουν, να τον ερμηνεύσουν, να τον αποδώσουν στα νεοελληνικά. Μεταξύ
αυτών και ο Κωστής Πάλαμάς, που επιχείρησε μία ποιητική μεταφορά.
Κύριε, γυναίκα ἁμαρτωλή, πολλά –
Πολλά, θολά βαριά τά κρίματά μου.
Μά, ὦ, Κύριε, πῶς ἡ θεότης σου μιλᾶ
μές στήν καρδιά μου.
Κύριε, προτοῦ σέ κρύψη ἡ ἐντάφια γῆ
ἀπό τή δροσαυγή, λουλούδια ἐπῆρα
κι ἀπ’ τῆς λατρείας την τρίσβαθη πηγή
σοῦ φέρνω μύρα.
Οἶστρος μέ σέρνει ἀκολασίας … Νυχτιά
Σκοτάδι ἀφέγγαρο, ἄναστρο μέ ζώνει,
τό σκοτάδι τῆς ἁμαρτίας φωτιά
μέ καίει, μέ λιώνει.
Ἐσύ, πού ἀπ’ τά πέλαα τά νερά
τά ὑψώνεις νέφη, πάρε τα, Ἔρωτά μου,
κυλᾶνε, εἶναι ποτάμια φλογερά
τά δάκρυά μου.
Γύρε σε με! Ἡ ψυχή μου πώς πονεῖ!
Δέξου με, Ἐσύ, πού δέκτηκες καί γείραν
ἄφραστα ὡς ἐδῶ κάτου οἱ οὐρανοί
καί σάρκα ἐπῆραν.
Στ’ ἄχραντά σου τά πόδια, Βασιλιᾶ
μου, Ἐσύ, θα πέσω καί θά στά φιλήσω,
καί μέ τῆς κεφαλῆς μου τά μαλλιά
θά στά σφουγγίσω…
Τ’ ἄκουσεν ἡ Εὔα μές στό ἀποσπερνό
τῆς Παράδεισος φῶς ν’ ἀντιχτυπᾶνε
κι ἀλαφιασμένη κρύφτηκε … Πονῶ,
Σῶσε, ἔλεος κάνε …
Ψυχοσῶστα, οἱ ἁμαρτίες μου λαός
τ’ αξεδιάλυτα ποιός θά ξεδιαλύσει;
Ἀμέτρητό σου τό ἔλεος ὁ Θεός
ἄβυσσο ἡ κρίση …
Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να κάνουμε κάποιες
επεξηγήσεις, γύρω από το πρόσωπο της αμαρτωλής γυναίκας, αλλά και της
Κασσιανής. Στα ιερά Ευαγγέλια Ματθαίος και Μάρκος μιλούν γενικά για κάποια
γυναίκα που μύρωσε τον Χριστό, χωρίς να αναφέρουν το όνομά της. Ο Ευαγγελιστής
Ιωάννης διευκρινίζει ότι η γυναίκα αυτή ήταν η Μαρία, η αδελφή του Λαζάρου, η
οποία προέβη σ’ αυτή την πράξη από ευγνωμοσύνη προς τον Χριστό, για την
Ανάσταση του αδελφού της. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς περιγράφει ένα ξεχωριστό, αλλά
παρόμοιο περιστατικό. Η άλλη γυναίκα που μύρωσε τον Χριστό, ήταν πόρνη. Ένιωσε
τον συγκλονισμό της αγάπης του τού Θεού και προέβη σ’ αυτή την πράξη για να
εκφράσει τη μετάνοιά της και την ευγνωμοσύνη της. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς δεν
αναφέρει το όνομά της. Κάποιος πάπας της Ρώμης, εντελώς αυθαίρετα, διατύπωσε τη
γνώμη ότι η γυναίκα αυτή είναι η αγία Μαρία η Μαγδαληνή και οι δυτικοί το
διέδωσαν παντού. Όμως αυτό δεν είναι αλήθεια. Η αγία Μαρία η Μαγδαληνή τιμάται
από την Εκκλησία μας ως Παρθένος και Ισαπόστολος.
Τέλος έχουν διατυπωθεί και για
την ποιήτρια Κασσιανή διάφορες παρόμοιες θεωρίες, χωρίς ιστορική βάση. Η
Κασσιανή ήταν μία χαρισματική γυναίκα, με ποιητικό τάλαντο. Έγραψε όχι μόνον
αυτό, αλλά πολλά τροπάρια. Παραλίγο να γίνει σύζυγος του αυτοκράτορα Θεόφιλου.
Τελικά όμως προτίμησε τον μοναχικό βίο.