Τα κοινωνικά δίκτυα θρέφουν τον ναρκισσισμό των χρηστών
Επέστη καιρός της αυτολατρείας, όπως
έγραψε ο Παπαδιαμάντης στους
"Εμπόρους των Εθνών".
Απόφθεγμα που, αν και χρονικά μακρινό, ταιριάζει περιγραφικά στους
παρόντες ψηφιακούς καιρούς των "αυτοφωτογραφιών" και των ψηφιακών
μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα εύλογα ερωτήματα ως προς το κατά πόσον η
διογκούμενη τάση λήψεως αυτοφωτογραφιών - καλουμένων - selfies - και εν συνεχεία προβολής τους στο Facebook, αποτελεί ενδεικτικό σημείο
ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας, έχουν προκαλέσει το ενδιαφέρον
της επιστημονικής κοινότητας - που διαπραγματεύεται το θέμα με σχετικά άρθρα -
και την ανησυχία πολλών γονιών οι οποίοι βλέπουν καθημερινά τα παιδιά τους να
"υπερ-ποστάρουν" τις αυτοφωτογραφίσεις τους στο διαδίκτυο, συχνά σε
βάρος των δραστηριοτήτων και των υποχρεώσεων της πραγματικής τους ζωής.
Πρώτα απ' όλα, για να τεθεί η
διάγνωση της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας θα πρέπει να διαπιστώνεται
ένα διάχυτο πρότυπο μεγαλείου- στη φαντασία ή στη συμπεριφορά-, σε συνδυασμό με
την ανάγκη για θαυμασμό και την έλλειψη ενσυναίσθησης, δηλαδή ενδιαφέροντος για
τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Θα πρέπει, επίσης, να παραβλάπτεται
η λειτουργικότητα του ατόμου και να πληρούνται συγκεκριμένα κριτήρια, όπως
ισχύει και για άλλες διαταραχές της προσωπικότητας, όπως για την παραπλήσια
Ιστριονική Διαταραχή της Προσωπικότητας που την χαρακτηρίζει ένα διάχυτο
πρότυπο υπερβολικής συγκινησιακής έκφρασης και επιδίωξης πρόκλησης της
προσοχής.
Όπως προκύπτει από σχετικές έρευνες,
οι γυναίκες έχουν γενικά την τάση να ποστάρουν περισσότερες selfies από τους άνδρες, ενώ θα πρέπει, πριν από κάθε
προσπάθεια ευθείας συνδέσεως των selfies με την ναρκισσιστική διαταραχή να λαμβάνεται υπόψη
και η γενικότερη τάση των νάρκισσων να ποστάρουν φωτογραφίες στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης. Η αυτοεπάρκεια, η
ματαιοδοξία ( ως προς την εξωτερική εμφάνιση), η τάση για ανάληψη ηγετικών ρόλων και η
απαίτηση του θαυμασμού των άλλων είναι μερικές από τις περιγραφικές
παραμέτρους του ναρκισσισμού, των οποίων η σχέση με τις selfies επιχειρήθηκε να διερευνηθεί. Οι τρείς
τελευταίες ναρκισσιστικές παράμετροι φαίνεται να εμφανίζουν θετική συσχέτιση με
την τάση για διαδικτυακό ανέβασμα selfies στους άνδρες, ενώ μόνον το στοιχείο
της απαίτησης θαυμασμού προκύπτει πως συνδέεται αιτιολογικώς με το υπερβολικό
ποστάρισμα αυτοφωτογραφιών στις γυναίκες. Μεθοδολογικά χρήσιμος είναι επίσης ο
διαχωρισμός των αυτοφωτογραφίσεων σε ατομικές selfies,
σε τέτοιες οι οποίες λαμβάνονται μαζί με κάποιον ερωτικό σύντροφο και σε
ομαδικές selfies, με τις δύο τελευταίες κατηγορίες να αποτελούν περισσότερο
τρόπους σύνδεσης με τους άλλους, παρά ενδείξεις ναρκισσισμού.
Θα πρέπει λοιπόν, να υπογραμμίσουμε πως όποιος ποστάρει συχνά selfies δεν είναι κατ' ανάγκη νάρκισσος. Από την άλλη μεριά, όμως, θα πρέπει να
έχουμε υπ' όψιν μας πως ο ναρκισσισμός, λόγω των εγγενών του χαρακτηριστικών προδιαθέτει σε
αυξημένα επίπεδα δραστηριότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και στη
χρησιμοποίησή τους για τη διατυμπάνιση ενός κατά πολύ περισσότερο
εαυτό-προβάλλοντος περιεχομένου (self-promoting content).
Παράλληλα τόσο το Facebook, όσο και τα υπόλοιπα ψηφιακά μέσα
κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν, λόγω των δομικών χαρακτηριστικών τους, την
αυτοπροβολή, μέσω αυτοπεριγραφών. Ταυτόχρονα, υποθάλπουν την ματαιοδοξία μέσω
των υπερπροβαλλόμενων φωτογραφιών και ευοδώνουν την ανάπτυξη μεγάλου αριθμού
ρηχών σχέσεων. Όλα αυτά αποτελούν χαρακτηριστικά που φέρουν έντονη
ναρκισσιστική χροιά. Γίνεται φανερή, λοιπόν, η υπερβολική αντιπροσώπευση του
ναρκισσισμού στα κοινωνικά δίκτυα τα οποία χαρακτηρίζονται παράλληλα από την
επικυριαρχία της "φωτογραφίας προφίλ"(Profile Picture), μιας κατεξοχήν φωτογραφίας εαυτού,
η οποία αποτελεί ναρκισσιστική προμετωπίδα αυτοαντανάκλασης στην ψηφιακή λίμνη
της σύγχρονης μυθολογίας των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης.΄
Οι νάρκισσοι χρησιμοποιούν τα ψηφιακά δίκτυα κοινωνικής αλληλεπίδρασης για να
ανατροφοδοτούν την υπέρμετρη αίσθηση σημαντικότητας εαυτού που τους
χαρακτηρίζει. Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου συντελεί, επιπροσθέτως, στην
αύξηση του ήδη υπάρχοντος ναρκισσισμού, μέσω των δυνατοτήτων για ελεγχόμενη αυτοπροβολή που αυτό προσφέρει,
καθώς και μέσα από τον κορεσμό της αγωνιώδους προσπάθειας προσέλκυσης της
προσοχής και της προαγωγής των ρηχών και ευκαιριακών σχέσεων οι οποίες
χαρακτηρίζουν τους νάρκισσους. Δεν μπορούμε όμως να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα
πως κινδυνεύουν να αναπτύξουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά και οι χρήστες των
ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης οι οποίοι εμφανίζουν χαμηλούς δείκτες
ναρκισσισμού στα σχετικά ερωτηματολόγια. Ιδιαίτερη προσοχή, μάλιστα, χρειάζεται
αν λάβουμε υπόψη μας το νεαρό της ηλικίας μεγάλου ποσοστού των χρηστών των
ψηφιακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η υπερβολική ενασχόληση με τα οποία -
ακόμη και αν δεν υποκρύπτει τον ναρκισσιστικό ύφαλο για τον οποίον μας
προειδοποιεί το υπερποστάρισμα αυτοφωτογραφιών - μπορεί να επικαλύπτει
βαθύτερες ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, όπως ο εθισμός στο διαδίκτυο ή η εφηβική
κατάθλιψη. Καταστάσεις που απαιτούν την εγρήγορση των γονέων και την παρέμβαση
των ειδικών.
Πηγή: Χρήστος Χ. Λιάπης, ψυχίατρος - διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών, Αναδημοσίευση από την εφημερίδα
Καθημερινή