10/2/2024, Ο Μέγας Αλέξανδρος κατά του Πατέρες της Εκκλησίας

 Ο Μέγας Αλέξανδρος κατά του Πατέρες της Εκκλησίας

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀναφέρονται συχνὰ στὸν Μέγα Ἀλέξανδρο. Ἐγκωμιάζουν εὐμενέστατατὴ μοναδικὴ  προσωπικότητά του, ἔχοντας βέβαια πάντοτε ὑπ’ ὄψιν τους τοὺς παλαιότερούς τους Ἕλληνες ἱστορικούς, οἱ ὁποῖοι κατέγραψαν, συχνὰμὲ λεπτομέρειες, τὰ γεγονότα τῆς ἐκστρατείας τοῦ ἀξεπέραστου στρατηλάτη. 

Ἐπαινοῦν τὴν ἁγνότητα καὶ τὴ σωφροσύνη του, τὴ φιλάνθρωπη, συχνά, συμπεριφορά του, τὴν τιμὴ ποὺ, κατὰκανόνα, ἀπέδιδε στοὺς φίλους του καὶ στὴφιλία, τὴν ἄρνησή του νὰ πιστεύει στὶς συκοφαντίες, τὸν σεβασμό ποὺ ἔδειχνε σ’ αὐτοὺς ποὺ τοῦἐμπιστεύονταν κάποιο μυστικὸ καὶ τὴ μεγάλη σημασία ποὺ ἀπέδιδε στὴν ἐχεμύθεια, τὸν σεβασμό του στὸν Θεό καὶ τὴν ἀναγνώριση τῆς δικῆς του ἀδυναμίας, τὴ φιλοπατρία του, τὴν ἀγάπη στοὺς γονεῖς καὶ στὸν δάσκαλό του, τὴν πολιτική καὶ στρατηγική του δεινότητα, τὴν παλληκαριά του, ἡ ὁποία ἐνέπνεε θάρρος στοὺς στρατιῶτες του, τὴ βαθύτατηἐκτίμησή του σὲ ἀνθρώπους -ἀκόμη καὶ ἄλλης ἐθνικότητος- ποὺ διακρίνονταν γιὰ τὴνἀρετή, τὴ σοφία καὶ τὴν κάθε λογῆς ἀξιοσύνη τους.Ἐπαινοῦν ἀκόμη τὴν ἀφιλοχρηματία του, τὴν ἐντιμότητα, τὴ δικαιοσύνη του.

Ἐγκωμιάζουν τὴν εὐστροφία του, τὴν ταχύτητα λήψης καὶ ἐκτέλεσης καὶ τῶν πλέον δύσκολων ἀποφάσεων, τὸ ἀήττητό του στὶς μάχες, τὴν οἰκουμενικότητα τῶνὁραμάτων του καὶ τὴν παγκόσμια ἐπὶ τῆς ἐποχῆς του, ἀλλὰ καὶ ἐσαεί, ἀναγνώρισή του, τὴ μεγαλοφροσύνη ἀλλὰ καὶ τὴ μεγαλοψυχία του. Καὶ μαζὶ μ’ αὐτὸν ἐγκωμιάζουν καὶ τὸ ἔθνος τῶν Μακεδόνων ποὺ τὸνἀνέδειξε, τὸ ὁποῖο ὅμως εἶναι ἑλληνικό, καθὼς ὁ Ἀλέξανδρος εἶναι μὲν Μακεδὼν καὶ«τῶν Μακεδόνων βασιλεύς», ἀλλὰ ἐν ταυτῷ, ὡς Ἕλλην, εἶναι καὶ «βασιλεὺς τῶνἙλλήνων», ὅπως, παραλλήλως καὶ μὲ τοὺς δύο τίτλους, τὸν ἀποκαλοῦν τόσο οἱΠατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅσο καὶ ἡ Παλαιὰ Διαθήκη.

 

Ἡ ἁγνότητά του

Ἀναμφίβολα, ἡ ἁγνότητα εἶναι ἡ κορυφαία ἀρετή τοῦ νεαροῦ στρατηλάτη, μεγαλύτερηἀκόμη καὶ ἀπὸ αὐτὴν τὴ μοναδικὴ καὶ ἀνυπέρβλητη ἀνδρεία του. Τὸ εἶχαν ἐπισημάνει αὐτὸ οἱ  ἀρχαῖοι συγγραφεῖς, ὅπως ὁ Πλούταρχος, ὁ ὁποῖος γράφει ὅτι ὅλοι θαύμαζαν τὸν Ἀλέξανδρο, γιατὶ εἶχε ἐπιδείξει πιὸ μεγάλη ἁγνότητα ἀπέναντι στὶς γυναῖκες τῶν Περσῶν παρὰ ἀνδρεία ἀπέναντι στοὺς Πέρσες («ὡς πλείονα ταῖς Περσῶν γυναιξὶ σωφροσύνην ἢ  Πέρσαις ἀνδρείαν ἐπιδεδειγμένον», «Ἀλέξανδρος» 30. 10-11). Ἡ ἀπὸ κάθε πλευρὰ ἠθική του καθαρότητα ἦταν  πανθομολογούμενη καὶ ὅσο κι ἄν προσπαθήσουν οἱ κατήγοροί του δὲν θὰ βροῦν στὶς πηγὲς ἐρείσματα, γιὰ νὰστηρίξουν τὶς συκοφαντίες τους. Ἡ ἀρετὴ αὐτὴ τοῦ νεαροῦ ἄνδρα μᾶς ἐκπλήσσει, ὅτανἀναλογιζόμαστε ὅτι στοὺςπροχριστιανικοὺς χρόνους ὄχι μόνο δὲ ἐθεωρεῖτο ἡἀνηθικότητα ὡς ἁμαρτία, ἀλλὰ διέθετε καὶ τὴ δική της θεά. Ὁ Μ. Βασίλειος μνημονεύειἕνα περιστατικό ποὺ τὸ ἀναφέρει τόσο ὁ Ἀρριανός («Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις», 4,19,6)ὅσο καὶ ὁ Πλούταρχος (Βίος Ἀλεξάνδρου 21κἑ. καὶ Περί Ἀλεξάνδρου τέχν. 6, 338de). Οἱ στρατιῶτες του παρουσίασαν ἐνώπιόν του στὰ Σοῦσα τὴν αἰχμάλωτη οἰκογένεια τοῦνικημένου Δαρείου. Ἀνάμεσα στὰ μέλη της ξεχώριζαν γιὰ τὴν ἐξαιρετικὴ ὀμορφιά τουςἡ σύζυγος καὶ οἱ θυγατέρες τοῦ Πέρση βασιλιᾶ. Ὁ Ἀλέξανδρος τὶς σεβάστηκε («κατῃδέσθη») καὶ  αὐτὸς ὁ τόσο νεαρὸς ἄνδρας -οὔτε τριάντα ἐτῶν τότε, ἀλλὰ καὶκυρίαρχος τοῦ κόσμου-  δὲν ἐπέτρεψε στὸν ἑαυτό του οὔτε κἄν τὸ κεφάλι του καὶτὰ μάτια του νὰ σηκώσει, γιὰ νὰ δεῖ τὸ πρόσωπό τους, γιατί θεώρησε πὼς εἶναι ντροπὴ γι’ αὐτὸν ποὺ κατανίκησε τόσους ἄνδρες νὰ νικηθεῖ ἀπὸ  γυναῖκες  («αἰσχρόν εἶναι κρίνων τὸν ἄνδρα ἑλόντα γυναικῶν ἡττηθῆναι» [P.G. 31, 577]).

Τὸ θαυμαστὸ αὐτὸ περιστατικό τὸ  ἐξιστοροῦν μὲ ἐγκωμιαστικές κρίσεις γιὰ τὴσωφροσύνη τοῦ Ἀλέξανδρου καὶ ἄλλοι Πατέρες· ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος (P.G. 37, 738), ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής (P.G. 91, 741), ὁ Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης (P.G. 78, 773), ὁ ἱερός Φώτιος (P.G. 102, 688 καὶ 103,1444).

 

Ἡ φιλανθρωπία του

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρει τὴν ὡραία ἐκείνη στιγμή, κατὰ τὴν ὁποία ὁἈλέξανδρος μὲ μεγαλοψυχία χάρισε τὴ ζωὴ στὸν ἡττημένο βασιλιὰ τῶν Ἰνδῶν Πῶρο· καὶ  προβαίνει στὴν ἐκπληκτική παρατήρηση: «Καὶ ἦν αὐτῷ ἡ περιουσία τοῦ θαρρεῖν τὸ φιλάνθρωπον» (=ἡ φιλανθρωπία ἦταν ἐκείνη ποὺ χάριζε στὸν Ἀλέξανδρο τὸἀπαράμιλλο καὶ ἀνεξάντλητο θάρρος του [P.G. 35, 565]).

Κι ὅταν μετὰ τὴν κατάληψη κάποιας πόλης ὁ Παρμενίων βλέποντάς τον σκεπτικὸ τοῦσυνέστησε νὰ μὴν τὴ λυπηθεῖ, μᾶς θυμίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος πὼς ὁἈλέξανδρος τοῦ  ἀπάντησε: «Γνώρισμά σου, Παρμενίων, εἶναι ἡ ὠμότητα. Δικό μουὅμως γνώρισμα εἶναι ἡ πραότητα καὶ ἡ ἐπιθυμία μου νὰ μὴ διατρέξει κίνδυνοἡ νικημένη πολιτεία» («σοὶ μὲν γάρ ἐστιν ὠμότης, τὸ δὲ πρᾶον ἐμόν, φυγεῖν τε τὴν πόλιν τοὺς κινδύνους» [P.G. 37, 813]).

Μὲ τὴν ἴδια φιλάνθρωπη διάθεση ἐλευθέρωσε, ὅπως γράφει ὁ Ἰσίδωρος ὁΠηλουσιώτης, τοὺς αἰχμαλώτους τῶν Σάρδεων, ἱκανοποιώντας τὸ αἴτημα τοῦ χρηστοῦκαὶ περιφρονητοῦ τῶν

χρημάτων Ἀθηναίου πολιτικοῦ Φωκίωνα (P.G. 78, 589).

Κι ὅπως διασώζει ὁ ἱερὸς Φώτιος, σπάνια βρισκόταν ἡμέρα κατὰ τὴν ὁποία δὲν εἶχε εὐεργετήσει κάποιον ἄνθρωπο.

Ἂν ὅμως κάποτε τύχαινε νὰ τοῦ συμβεῖ αὐτό, ἔλεγε περίλυπος:«Σήμερον οὐκἐβασίλευσα» (P.G. 102, 933).

 

Τιμὴ στοὺς φίλους

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης γράφει πώς οἱ σοφοὶ θαυμάζουν τὸν βασιλιὰ τῶν Μακεδόνων πρωτίστως γιὰ τὸ ἀπόφθεγμά του: «Ὁ θησαυρός μου εἶναι οἱ φίλοι μου» («τὸν θησαυρὸν ἐν τοῖς φίλοις ἔχειν» [P.G. 46, 1037]). Τὸν ἴδιο σοφὸ λόγο ἀποδίδει στὸν Ἀλέξανδρο καὶ ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ ὁμολογητής: «Κάποιος ρώτησε τὸν Ἀλέξανδρο: Ποῦ τοὺς ἔχεις τοὺς θησαυρούς σου; Κι ἐκεῖνος ἔδειξε τοὺς φίλους του καὶ ἀπάντησε: Σ’ αὐτοὺς ἐδῶ [ἐν τούτοις]» (P.G. 91, 764).

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἀπευθυνόμενος σὲ δύο φιλοσόφους διηγεῖται πώς, ὅταν κάποτε ἕνας αἰχμάλωτος ἔδωσε μιὰ πολύ χρήσιμη συμβουλή στὸν Ἀλέξανδρο, ὁΜακεδόνας βασιλιὰς ὑπάκουσε εὐχαρίστως («ὑπήκουσε τῷ αἰχμαλώτῳ»). Κι ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ καὶ συγκαταρίθμησε τὸν ἄνθρωπο αὐτόν μεταξύ τῶν φίλων του («τὸν εἰσηγησάμενον μετὰ τῶν φιλούντων ἠρίθμησε») παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἦταν καὶαἰχμάλωτός του καὶ ἀμόρφωτος (Ε.Π.Ε. 8, 468-9).

 

 

Προσοχὴ στοὺς συκοφάντες

Ὁ Μ. Βασίλειος συνιστᾶ:

«Ὅταν ἀκοῦμε συκοφαντίες σὲ βάροςκάποιου, νὰ κάνουμε αὐτὸ ποὺ ἔκανε ὁἈλέξανδρος: νὰ τὶς ἀκοῦμε μὲ τὸ ἕνα αὐτί μονάχα καὶ τὸ ἄλλο νὰ τὸ κρατοῦμεἐλεύθερο, ὥστε ν’ ἀκούσουμε  μ’ ἐκεῖνο ὅσα θὰ μᾶς πεῖ αὐτὸς ποὺ συκοφαντεῖται» («τὴν ἑτέραν τῶν ἀκοῶν ἀκεραίαν ταμιευσόμεθα τῷ διαβαλλομένῳ» [P.G. 32, 296]). Τὴν ἴδια συμβουλὴ δίνει καὶ ὁ ἱερὸς Φώτιος σὲ ἐπιστολή του πρὸς τὸν κόμηταἈλέξανδρο (P.G. 102, 957).

Ἐχεμύθεια

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς παραθέτει τὴν ἀκόλουθη  ρήση τοῦ Ἀλέξανδρου: «Ὅποιος ὑποσχέθηκε πὼς θὰ φυλάξει κάποιο μυστικὸ καὶ δὲν τὸ φύλαξε, ἀλλὰτὸ φανέρωσε, εἶναι ἢ ἄδικος ἢ πολύ ἀκρατής («ἄδικός ἐστιν ἢ ἀκρατής ἄγαν»).

Αὐτός ποὺ τὸ φανέρωσε, γιὰ νὰ εἰσπράξει κάποιο κέρδος, εἶναι ἄδικος. Αὐτὸς πάλι ποὺ τὸ φανέρωσε χωρὶς κάποιο ὄφελος εἶναι ἀκρατής. Καὶ οἱ δύο εἶναι ἐξ ἴσου κακοί («ἴσως δέ γ’ εἰσὶν ἀμφότεροι κακοί» [P.G. 91, 848]).

Φορολογία

Ἐπίκαιρος ἀλλὰ καὶ διαχρονικὸς εἶναι καὶ ὁ παρακάτω λόγος τοῦ Μ. Ἀλέξανδρου. Τὸν διασώζει καὶ πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής: «Ὅταν κάποιος ποὺ ἔδειχνε πὼς τὸν ἀγαπᾶ τοῦ εἶπε· οἱ πόλεις σου μποροῦν νὰ πληρώνουν περισσότερους φόρους, ὁἈλέξανδρος παρατήρησε· μισῶ τὸν κηπουρὸ ποὺ βγάζει τὰ λαχανικά ἀπὸ τὴ ρίζα («κηπουρόν μισῶ τὸν ἐκ ριζῶν ἐκτέμνοντα τὰ λάχανα» (P.G. 91, 805)._

 

Αντί Επιλόγου

Ὁ Ἀλέξανδρος ἔφτασε τόσο μακριὰ μὲ τὴ νοημοσύνη του, τὴν προσωπικότητά του, τὴν πειθώ, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ δύναμη τῶν ὅπλων. Πρόβαλε τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, τὴνὑπάρξη τοῦ θείου, καὶ μὲ τὴ σκέψη του, τὴν ἰδιοφυΐα του, τὸ ὅραμά του, τὴν ἀγάπη στὴ γνώση καὶ τὴ συνεχῆ καλλιέργειά της κατέκτησε ὅλο τὸν κόσμο.

Μὲ σεβασμὸ στοὺς διαφορετικοὺς πολιτισμοὺς καὶ λαοὺς ἕνωσε ἀνθρώπους μὲπρότυπο τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ τὴ γλώσσα. Σεβάστηκε ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ ὁ σεβασμὸς αὐτὸς σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν πειθώ του κέρδισε τόσα, ὅσα δύσκολα θὰμποροῦσε νὰ ἐπιτύχει μὲ ἀτέλειωτες μάχες.

Κατόρθωσε ὅσα κανεὶς ἄλλος θνητὸς σὲ τόσο σύντομο χρονικὸ διάστημα, ὅπως μάλιστα ὁ ἴδιος ἔλεγε στοὺς διοικητές του, «δὲν πιστεύω ὅτι ὑπάρχει ὅριο σὲ ἕνανἄνδρα μὲ διάθεση γιὰ ἄθλους».

Γι᾿ αὐτὸ δίκαια ἡ Ἱστορία καὶ οἱ λαοὶ ὀνόμασαν τὸν Ἀλέξανδρο Μέγα.

 

 

Πηγή: π. Χρήστος Κυριαζόπουλος, "Μέγας Αλέξανδρος, ο Βασιλεύς των Ελλήνων", Ενωμένη Ρωμηοσύνη, 2013, http://www.pentapostagma.gr/