Ένας Τήνιος πλοίαρχος του '21 αιχμάλωτος των Οθωμανών
Όταν τέλειωσε η Επανάσταση ανάμεσα στους Τηνιακούς αγωνιστές που κατέφυγαν στο
ελεύθερο Ελληνικό Κράτος, με σκοπό να διεκδικήσουν την «υπεσχημένην άμοιβήν»
για τις προσωπικές θυσίες (συμμετοχή σε φονικές μάχες, διάθεση περιουσιών),
συγκαταλέγεται και ο Νικήτας Ζαχαρίου ο οποίος υπέβαλε αίτηση «πρός τήν
Σεβαστήν Επιτροπήν επί τών άποζημιώσεων». Υπογράφοντας ο ίδιος το κείμενο
αυτό, περιγράφει με δραματικούς τόνους τις βασανιστικές στιγμές που έζησε,
αμέσως μόλις ξεκίνησε ο Αγώνας, καθώς δημεύτηκε από τον Τούρκο δυνάστη το μοναδικό
περιουσιακό του στοιχείο, το πλοίο του, και κατέληξε «σιδηροδέσμιος» στις απάνθρωπες
φυλακές του νησιού των Ιπποτών.
Επιπλέον, όλη του η απελπισία συμπυκνώνεται ιδιαίτερα στην τελευταία φράση του
εγγράφου της αίτησης, υπενθυμίζοντας στη Σ. Επιτροπή πως «δέσθη» από τους
εχθρούς «οΐτινες άφήρεσαν καί τό πλοίον καί τό φορτίον ...όλην τήν περιουσίαν»
και τον «έρριξαν» στις φριχτές φυλακές. Εκεί παρέμεινε για μεγάλο χρονικό
διάστημα «σιδηροδέσμιος»!
Η ζωή στις απάνθρωπες ροδίτικες φυλακές σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές.
Ο Νικήτας Ζαχαρίου φυλακίσθηκε από τους Τούρκους σ' έναν χώρο που εδώ και τριακόσια
χρόνια σημαδεύτηκε από σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Και αναφερόμαστε στο παλάτι
του Μεγάλου Μαγίστρου των Ιωαννιτών Ιπποτών, το οποίο ανακατασκεύασαν από
Palazzo
σε οικία του Μαγίστρου της Ρόδου οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου. Οι
τελευταίοι, κατά τον 16ο αιώνα εξελίχθηκαν στους πιο γνωστούς χριστιανούς πειρατές
της Μεσογείου. Κοντά σ΄αυτούς τους Ιωαννίτες κουρσάρους κατέφθαναν στη Ρόδο
πειρατές και από διάφορα άλλα χριστιανικά κράτη.
Ο Μάγιστρος οργάνωνε πολύ καλά τα πειρατικά του πλοία και σιγά - σιγά με αγιολογικά
κείμενα που περιγράφουν τα μαρτύρια του αγίου έχει εν μέρει και την πραγματική
εικόνα των φρικτών φυλακών του νησιού.
Ο αναγνώστης πληροφορείται για τις συνθήκες στα σκοτεινά υπόγεια του «Ζυναντού»
(Zιντάνι: τουρκικά το σκοτάδι), όπου έδεναν τους καταδίκους σε κορμό δένδρου,
με τα πόδια περασμένα σε δύο τρύπες. Το τιμωρητικό αυτό ξύλο ονομαζόταν
«τουμπρούκι». Παράλληλα, μέσα στα υγρά κελιά, υπήρχαν βαριές αλυσίδες (ακόμη
και για τον λαιμό), ενώ οι φυλακισμένοι ραβδίζονταν πολλές φορές (κάποιοι και 500) και υφίσταντο το
μαρτύριο της πείνας και της δίψας. Οι περιγραφές των συνθηκών φυλάκισης του
νεομάρτυρος Κωνσταντίνου σκιαγραφούν ξεκάθαρα τον μαρτυρικό χώρο, ο οποίος
φιλοξένησε αργότερα τον Τήνιο Ζαχαρίου, χώρο «άνυποίστων βασάνων καί δριμυτάτων
άλγηδόνων του σώματος» σύμφωνα με την υμνολογία.
Με αυτές τις φυλακές ειδικά ασχολήθηκε αργότερα και ο κοσμοπολίτης Πρώσσος συγγραφέας
Paul Lindau, γράφοντας εντυπώσεις από τα ταξίδια του σε βιβλίο. Ο πολυδιαβασμένος
δοκιμιογράφος βρέθηκε στη Ρόδο δεκαετίες μετά το '21 και εντυπωσιάστηκε από τους
θολωτούς χώρους, όπου τα κελάρια του κάστρου μετατράπηκαν σε κελλιά καταδίκων,
με μικρούς φεγγίτες που δεν άφηναν να μπει αρκετό φως, για να φωτίσει τις μέρες
των εγκλείστων. «Τό τί κάνουν οι φυλακισμένοι άψου κλείσει ή δική προσφορά του
στην Επανάσταση, ενώ δεν παρουσίασε άλλες αγωνιστικές περγαμηνές, γιαυτό και
δεν έπεισε τη Σ. Επιτροπή «επί τών αποζημιώσεων». Η τελευταία απέρριψε κάθε
χορήγηση στον Τήνιο αγωνιστή, παρ' όλο που έγινε ειλικρινής προσπάθεια από
προκρίτους της Τήνου να πείσουν τους ελεγκτές των αιτημάτων για το δίκαιον
της υποθέσεως του Ζαχαρίου. Το πιστοποιητικό, με το οποίο τον υποστήριξαν, υπογράφουν
«έντιμοι συμπολίτες του», οι οποίοι στο μεταξύ υπήρξαν και μεγάλοι αγωνιστές
της Ελληνικής Επανάστασης, όπως: ο Αντώνιος Πόμερ. ο Μιχάλης Παρίσης, ο Θ.
Πσξιμάδης, ο Ιάκωβος Καγκάδης.
Το πιστοποιητικό που παρέδωσαν επιφανείς Τήνιοι στον Ν.Ζαχαρίου «Οi
υποφαινόμενοι κάτοικοι καί δημόται Τήνου πιστοποιούμεν ότι ο συμπολίτης καί
συνδημότης μας Νικήτας Ζαχαρίου κατά τό πρώτον τής Ελληνικής Επαναστάσεως έτος
πλοιαρχών επί ιδιοκτήτου πλοίιου ήχμαλωτίισθη παρά τών 'Οθωμανών άναχωρών έκ
Ρόδου καί σιδηροδέσμιος έρρίφθη διά πολύν καιρόν εις τάς φυλακάς αυτής, όθεν
στερηθείς καί του πλοίου καί τού φορτίου καί όλης εv γένει τής καταστάσεώς του,
διεσώθη διά τινος λέμβου τού έκεΐ Πασσά, τήν οποίαν πρός σωτηρίαν έαυτοϋ καί φράση
του εγγράφου της αίτησης, υπενθυμίζοντας στη Σ. Επιτροπή πως «δέν δύναται ήδη
νά διαθρέψη τήν πολυμελή οικογένειάν του ούτε μέ ξηρόν άρτον» (βλ. φάκελο
Ν.Ζαχαρίου, έγγρ, εν Τήνω, 2 Απριλίου 1846, Α.Α.Ε.Β.Ε.).
Ο Ζαχαρίου αναφέρει πως «κατά τό πρώτον του Ίερού υπέρ της ανεξαρτησίας μας
άγωνος έτος», όταν η «πατρίς προσεκάλει εις βοήθειάν της τά τέκνα αύτης»,
έτρεξε με προθυμία για να εκπληρώσει, όσον ηδύνατο το χρέος του.
Από τα λεγόμενα του φαίνεται πως τον επρόλαβε η Επανάσταση, όταν μετέφερε φορτία
στο μεγάλο νησί των Δωδεκανήσων με το ιδιόκτητο πλεούμενό του.
Τότε, η Ρόδος ήταν έδρα βιλαετιού και βάση τουρκικών στρατευμάτων για την ευρύτερη
περιοχή. Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν εκδηλώθηκαν
επαναστατικά κινήματα και το νησί δεν μπόρεσε οργανωμένα να λάβει μέρος στον
Αγώνα, όμως πολλοί Ροδίτες βοήθησαν ποικίλοτρόπως.
Λίγο πριν από την Επανάσταση ο τόπος αυτός ήταν ένα κοσμοπολίτικο λιμάνι Ανατολής
και Δύσης, όπου έβρισκαν δουλειά χιλιάδες άτομα: χριστιανοί (καθολικοί
ή ορθόδοξοι), Εβραίοι, μουσουλμάνοι, ντόπιοι Ασιάτες. Ένας
από αυτούς ήταν και ο Τηνιακός πλοιοκτήτης Ζαχαρίου, που ασκούσε τις εμπορικές δραστηριότητες
του στη Ρόδο.
Οι χριστιανοί που ζούσαν κυρίως στις συνοικίες Μαράσια,
Αγ.Ανάργυροι, Βαρώσι και Νεοχώρι έβλεπαν μεγάλη προκοπή, απεναντίας πολύ συχνά
κινδύνευαν από τις τουρκικές αυθαιρεσίες.Και αυτό ακριβώς το τελευταίο συνέβη στον
Νικήτα. Αναχωρώντας ο περί ου ο λόγος αγωνιστής από το νησί, για να προσφέρει -δε διευκρινίζει το πώς στην
Ελληνική Επανάσταση που μόλις είχε ξεσπάσει, καθ' οδόν «ήχμαλωτίσθη. Ο Μάγιστρος
οργάνωνε πολύ καλά τα πειρατικά του πλοία και σιγά - σιγά μετέτρεπε τη Ρόδο σε
μεγάλο κέντρο αγοραπωλησίας πειρατικών εμπορευμάτων και δούλων, κυρίως
μουσουλμάνων. Οι
τελευταίοι επιστρέφονταν με λύτρα ή μετέπιπταν σε κωπηλάτες κουρσάρικων καραβιών (Αθανάσιος Κονδύλης, Οι πειρατές της
Μεσογείου, έκδοση του περιοδικού «Ιστορικά θέματα», σελ 63).
Αυτήν την γάγγραινα θέλησαν να εξαλείψουν οι Οθωμανοί, και το κατάφεραν τελικά
τov Δεκέμβρη του 1522, εκδιώκοντας τους Ιωαννίτες από το νησί, ενώ, μαζί με
αυτούς, διέφυγαν διαπαντός και πέντε χιλιάδες Ροδίτες με άλλα πλοία.
Με την έναρξη της Τουρκοκρατίας το περίφημο Palazzo (80 x 70), γύρω από μεγάλη
αυλή (50 x 40), μετατράπηκε σε φυλακές, ενώ δίπλα του χτίζονταν τζαμιά και
λουτρά.
Η χρήση αυτή θα διατηρηθεί μέχρι και τα χρόνια της Ιταλοκρατίας, όταν το 1937 οι
Ιταλοί προχώρησαν σε αναστήλωση, αφού, 80 έτη πριν, μεγάλο μέρος των φυλακών
καταστράφηκε από ανατίναξη αποθηκευμένης πυρίτιδας στα υπόγεια του
μεσαιωνικού οικοδομήματος.
Σε όλη τη διάρκεια της τουρκικής σκλαβιάς ηχούσαν μέσα στα μπουντρούμια του
κάστρου τα βογκητά των εγκλείστων καταδίκων. Οι τελευταίοι περνούσαν αρκετό
μέρος της ημέρας ή και της νύκτας «ακινητοποιημένοι με
αλυσίδες, οι οποίες ήταν σφηνωμένες πάνω στους υγρούς τοίχους, Ο ίδιος ο Ζαχαρίου αναφέρει στην αίτηση του πως εκεί μέσα ήταν «σιδηροδέσμιος».
Λίγα χρόνια πριν από αυτόν τον βασανισμένο Τηνιακό,
σ΄εκείνο τον απάνθρωπο χώρο φυλακίστηκε και ο «συναυλιζόμενος μαρτύρων χορόν»
νεομάρτυς και πολιούχος της Ρόδου Κωνσταντίνος ο Υδραίος. Έτσι. διαβάζοντας
κανείς αντιλαμβάνεται τις ημέρες των
εγκλείστων. Το τι κάνουν οι φυλακισμένοι αφού κλείσει ή πόρτα του κελλιού πίσω
τους, αν πεινάνε, άν διψάνε, άν πεθαίνουν άπό τό κρύο,ή λιώνουν άπό πλήξη, ή
απομυζούν τό
αίμα τους τά ζωύφια, άν τά κουρέλια τους καταρρέουν, άν μεταβάλλονται σέ άγρια θηρία ή αποβλακώνονται, άν πεθαίνουν ή χάνονται - αυτό είναι δική τους υπόθεση, οί άρχές δέν ένδιαφέρονται καθόλου...», γράφει ο Lindau (βλ Π.Κ.
Ενεπεκίδη, Όμ.Καθηγητοϋ Πανεπιστημίου Βιέννης Αθηναϊκά. 'Aττικοβοιωτικά,
Δώδεκανησιακά (1815 -1980), εκδόσεις « Ωκεανίδα*, Αθήνα 1991, ο. 389). «Μερικοί
ήσαν αφάνταστα κουρελιάρηδες σέ βαθμό απίστευτο! Επί 22 ώρες μένουν
κλεισμένοι! Βγαίνουν άπ' τίς υπόγειες τρύπες δύο ώρες κάθε μέρα, (στόν ελεύθερο)
άέρα. Κλεισμένοι έπί 22 ώρες κάθε μέρα, καί αυτό έπί χρόνια,.. Οι περισσότεροι
πεθαίνουν πολύ πρίν άπό τήν απότιση τής ποινής τους... Τιμωρίες σκληρές: μέ
αλυσίδες, αφαίρεση τροφής και ειδικά μέ ραβδίσμούς στά πέλματα τών ποδιών...» (βλ
Ενεπεκίδη, όπ.π., ο. 391).
Το ανδραγάθημα τον Νικήτα Ζαχαρίου
Εν τέλει κάποια στιγμή ο έγκλειστος Τηνιακός κατόρθωσε κάτι το σπουδαίο, το
οποίο προέβαλε μάλιστα και στην αίτησή του: κατάφερε δηλαδή να δραπετεύσει από
την κόλαση του, αφού επιβιβάστηκε κρυφά σε μία λέμβο του ίδιου του Πασά της
Ρόδου (...κατώρθωσα νά τού άφαιρέσω...»). Και το πιο σημαντικό: ελευθέρωσε καί
πολλούς άλλους Έλληνες συναιχμαλώτους» (βλ. φάκελο Ν. Ζαχαρίου, ό.π.).
Ταύτα έν γνώσει καί πλήρει πεποιθήσει πιστοποιοϋμεν, όπως τω
χρησιμεύσουν όπου άνήκει.
Έν Τήνω τη 22 Δεκεμβρίου 1845
θ. Παξημάδης, Μ. Παρίσης, Μιχαήλ Μεταξάς, Αντώνιος Πόμερ, Ν.Ζάρπας, Νικόλαος
Ζίνης, Μ. Τζώρας, Ιάκωβος Καγκάδης,
Αναστάσιος Σκλαβούνος, Θεόδωρος Δεπύρης, Γεώργιος Κλαβανός
Έπικυροϋται ή γνησιότης των άνωθεν δώδεκα υπογραφών,
Έν Τήνω τη 6 Φεβρουάριου 1846
Ό Δήμαρχος Τήνου Κάρλος Νάζος
Έπικυροϋται ή όπισθεν υπογραφή τού Δημάρχου Τήνου Κ.Καρόλου Νάζου.
Έν Τήνω τήν 7/19 Φεβρουάριου 1846
Τ.Σ. Ό Έπαρχος Τήνου
Χαρ. Δεληγιάννης»
Πηγή: ΝΙΚΗΤΑΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - ΑΡΧΕΙΟ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΕΛΛΑΔΟΣ (A.A.E.Β.E.), Δημήτριος Γεωργ.Σοφιανός, Ιστορικός -
Θεολόγος