26/3/2019, Ένας Τήνιος πλοίαρχος του '21 αιχμάλωτος των Οθωμανών, του Δημητρίου Σοφιανού


Ένας Τήνιος πλοίαρχος του '21  αιχμάλωτος των Οθωμανών


Σχετική εικόνα

Όταν τέλειωσε η Επανάσταση ανάμε­σα στους Τηνιακούς αγωνιστές που κατέφυγαν στο ελεύθερο Ελληνικό Κρά­τος, με σκοπό να διεκδικήσουν την «υπεσχημένην άμοιβήν» για τις προσωπικές θυσίες (συμμετοχή σε φονικές μάχες, διάθεση περιουσιών), συγκαταλέγεται και ο Νικήτας Ζαχαρίου ο οποίος υπέ­βαλε αίτηση «πρός τήν Σεβαστήν Επιτροπήν επί τών άποζημιώσεων». Υπο­γράφοντας ο ίδιος το κείμενο αυτό, πε­ριγράφει με δραματικούς τόνους τις βα­σανιστικές στιγμές που έζησε, αμέσως μόλις ξεκίνησε ο Αγώνας, καθώς δημεύ­τηκε από τον Τούρκο δυνάστη το μονα­δικό περιουσιακό του στοιχείο, το πλοίο του, και κατέληξε «σιδηροδέσμιος» στις απάνθρωπες φυλακές του νησιού των Ιπποτών.
Επιπλέον, όλη του η απελπισία συμπυκνώνεται ιδιαίτερα στην τελευταία φράση του εγγράφου της αίτησης, υπεν­θυμίζοντας στη Σ. Επιτροπή πως «δέσθη» από τους εχθρούς «οΐτινες άφήρεσαν καί τό πλοίον καί τό φορτίον ...όλην τήν περιουσίαν» και τον «έρριξαν» στις φριχτές φυλακές. Εκεί παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα «σιδηροδέ­σμιος»!



Η ζωή στις απάνθρωπες ροδίτικες φυλακές σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές.
Ο Νικήτας Ζαχαρίου φυλακίσθηκε α­πό τους Τούρκους σ' έναν χώρο που εδώ και τριακόσια χρόνια σημαδεύτηκε από σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Και αναφερόμαστε στο παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου των Ιωαννιτών Ιπποτών, το οποίο ανακατασκεύασαν από Palazzo
σε οικία του Μαγίστρου της Ρόδου οι Ιπ­πότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου. Οι τελευταίοι, κατά τον 16ο αιώνα εξε­λίχθηκαν στους πιο γνωστούς χριστια­νούς πειρατές της Μεσογείου. Κοντά σ΄αυτούς τους Ιωαννίτες κουρσάρους κατέφθαναν στη Ρόδο πειρατές και από διάφορα άλλα χριστιανικά κράτη.
Ο Μάγιστρος οργάνωνε πολύ καλά τα πειρατικά του πλοία και σιγά - σιγά με αγιολογικά κείμενα που περιγράφουν τα μαρτύρια του αγίου έχει εν μέρει και την πραγματική εικόνα των φρικτών φυλακών του νησιού.
Ο αναγνώστης πληροφορείται για τις συνθήκες στα σκοτεινά υπόγεια του «Ζυναντού» (Zιντάνι: τουρκικά το σκο­τάδι), όπου έδεναν τους καταδίκους σε κορμό δένδρου, με τα πόδια περασμένα σε δύο τρύπες. Το τιμωρητικό αυτό ξύλο ονομαζόταν «τουμπρούκι». Παράλληλα, μέσα στα υγρά κελιά, υπήρχαν βαριές α­λυσίδες (ακόμη και για τον λαιμό), ενώ οι φυλακισμένοι ραβδίζονταν πολλές φορές (κάποιοι και 500) και υφίσταντο το μαρτύριο της πείνας και της δίψας. Οι περιγραφές των συνθηκών φυλάκισης του νεομάρτυρος Κωνσταντίνου σκια­γραφούν ξεκάθαρα τον μαρτυρικό χώ­ρο, ο οποίος φιλοξένησε αργότερα τον Τήνιο Ζαχαρίου, χώρο «άνυποίστων βα­σάνων καί δριμυτάτων άλγηδόνων του σώματος» σύμφωνα με την υμνολογία.
Με αυτές τις φυλακές ειδικά ασχολή­θηκε αργότερα και ο κοσμοπολίτης Πρώσσος συγγραφέας Paul Lindau, γράφοντας εντυπώσεις από τα ταξίδια του σε βιβλίο. Ο πολυδιαβασμένος δοκι­μιογράφος βρέθηκε στη Ρόδο δεκαετίες μετά το '21 και εντυπωσιάστηκε από τους θολωτούς χώρους, όπου τα κελάρια του κάστρου μετατράπηκαν σε κελλιά καταδίκων, με μικρούς φεγγίτες που δεν άφηναν να μπει αρκετό φως, για να φωτίσει τις μέρες των εγκλείστων. «Τό τί κάνουν οι φυλακισμένοι άψου κλείσει ή δική προσφορά του στην Επανάσταση, ενώ δεν παρουσίασε άλλες αγωνιστικές περγαμηνές, γιαυτό και δεν έπεισε τη Σ. Επιτροπή «επί τών αποζημιώσεων». Η τελευταία απέρριψε κάθε χορήγηση στον Τήνιο αγωνιστή, παρ' όλο που έγι­νε ειλικρινής προσπάθεια από προκρί­τους της Τήνου να πείσουν τους ελε­γκτές των αιτημάτων για το δίκαιον της υποθέσεως του Ζαχαρίου. Το πιστοποι­ητικό, με το οποίο τον υποστήριξαν, υ­πογράφουν «έντιμοι συμπολίτες του», οι οποίοι στο μεταξύ υπήρξαν και μεγάλοι αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, όπως: ο Αντώνιος Πόμερ. ο Μιχάλης Παρίσης, ο Θ. Πσξιμάδης, ο Ιάκωβος Καγκάδης.
Το πιστοποιητικό που παρέδωσαν επιφα­νείς Τήνιοι στον Ν.Ζαχαρίου «Οi υποφαινόμενοι κάτοικοι καί δημόται Τήνου πιστοποιούμεν ότι ο συ­μπολίτης καί συνδημότης μας Νικήτας Ζαχαρίου κατά τό πρώτον τής Ελληνι­κής Επαναστάσεως έτος πλοιαρχών επί ιδιοκτήτου πλοίιου ήχμαλωτίισθη παρά τών 'Οθωμανών άναχωρών έκ Ρόδου καί σιδηροδέσμιος έρρίφθη διά πολύν και­ρόν εις τάς φυλακάς αυτής, όθεν στερηθείς καί του πλοίου καί τού φορτίου καί όλης εv γένει τής καταστάσεώς του, διεσώθη διά τινος λέμβου τού έκεΐ Πασσά, τήν οποίαν πρός σωτηρίαν έαυτοϋ καί φράση του εγγράφου της αίτησης, υπεν­θυμίζοντας στη Σ. Επιτροπή πως «δέν δύναται ήδη νά διαθρέψη τήν πολυμελή οικογένειάν του ούτε μέ ξηρόν άρτον» (βλ. φάκελο Ν.Ζαχαρίου, έγγρ, εν Τή­νω, 2 Απριλίου 1846, Α.Α.Ε.Β.Ε.).
Ο Ζαχαρίου αναφέρει πως «κατά τό πρώτον του Ίερού υπέρ της ανεξαρτη­σίας μας άγωνος έτος», όταν η «πατρίς προσεκάλει εις βοήθειάν της τά τέκνα αύτης», έτρεξε με προθυμία για να εκπληρώσει, όσον ηδύνατο το χρέος του.
Από τα λεγόμενα του φαίνεται πως τον επρόλαβε η Επανάσταση, όταν μετέφερε φορτία στο μεγάλο νησί των Δωδε­κανήσων με το ιδιόκτητο πλεούμενό του.
Τότε, η Ρόδος ήταν έδρα βιλαετιού και βάση τουρκικών στρατευμάτων για την ευρύτερη περιοχή. Γι'αυτόν ακριβώς τον λόγο  δεν  εκδηλώθηκαν  επαναστατικά κινήματα και το νησί δεν μπόρεσε οργα­νωμένα να λάβει μέρος στον Αγώνα, ό­μως πολλοί Ροδίτες βοήθησαν ποικίλοτρόπως.
Λίγο πριν από την Επανάσταση ο τό­πος αυτός ήταν ένα κοσμοπολίτικο λιμά­νι Ανατολής και Δύσης, όπου έβρισκαν δουλειά χιλιάδες άτομα: χριστιανοί (κα­θολικοί  ή  ορθόδοξοι),  Εβραίοι,  μου­σουλμάνοι, ντόπιοι Ασιάτες. Ένας από αυτούς ήταν και ο Τηνιακός πλοιοκτήτης Ζαχαρίου, που ασκούσε τις εμπορικές δραστηριότητες του στη Ρόδο.
Οι χριστιανοί που ζούσαν κυρίως στις συνοικίες  Μαράσια,  Αγ.Ανάργυροι, Βαρώσι και Νεοχώρι έβλεπαν μεγάλη προκοπή, απεναντίας πολύ συχνά κινδύ­νευαν από τις τουρκικές αυθαιρεσίες.Και αυτό ακριβώς το τελευταίο συνέβη στον Νικήτα. Αναχωρώντας ο περί ου ο λόγος αγωνιστής από το νησί, για να προσφέρει -δε διευκρινίζει το πώς στην Ελληνική Επανάσταση που μόλις είχε ξεσπάσει, καθ' οδόν «ήχμαλωτίσθη. Ο Μάγιστρος οργάνωνε πολύ καλά τα πειρατικά του πλοία και σιγά - σιγά μετέτρεπε τη Ρόδο σε μεγάλο κέντρο αγοραπωλησίας πειρατικών εμπορευμάτων και δούλων, κυρίως μουσουλμάνων. Οι
τελευταίοι επιστρέφονταν με λύτρα ή μετέπιπταν σε κωπηλάτες κουρσάρικων καραβιών  (Αθανάσιος  Κονδύλης,  Οι πειρατές της  Μεσογείου, έκδοση του πε­ριοδικού «Ιστορικά θέματα», σελ 63).
Αυτήν την γάγγραινα θέλησαν να εξα­λείψουν οι Οθωμανοί, και το κατάφεραν τελικά τov Δεκέμβρη του 1522, εκδιώκο­ντας τους Ιωαννίτες από το νησί, ενώ, μαζί με αυτούς, διέφυγαν διαπαντός και πέντε χιλιάδες Ροδίτες με άλλα πλοία.
Με την έναρξη της Τουρκοκρατίας το περίφημο Palazzo (80 x 70), γύρω από μεγάλη αυλή (50 x 40), μετατράπηκε σε φυλακές, ενώ δίπλα του χτίζονταν τζα­μιά και λουτρά.
Η χρήση αυτή θα διατηρηθεί μέχρι και τα χρόνια της Ιταλοκρατίας, όταν το 1937 οι Ιταλοί προχώρησαν σε αναστήλωση, αφού, 80 έτη πριν, μεγάλο μέρος των φυλακών καταστράφηκε από ανατίναξη αποθηκευμένης πυρίτιδας στα υπόγεια  του  μεσαιωνικού  οικοδομήμα­τος.
Σε όλη τη διάρκεια της τουρκικής σκλαβιάς ηχούσαν μέσα στα μπουντρού­μια του κάστρου τα βογκητά των εγκλεί­στων καταδίκων. Οι τελευταίοι περνού­σαν αρκετό μέρος της ημέρας ή και της νύκτας  «ακινητοποιημένοι  με  αλυσίδες, οι οποίες ήταν σφηνωμένες πάνω στους υγρούς τοίχους, Ο ίδιος ο Ζαχαρίου α­ναφέρει στην αίτηση του πως εκεί μέσα ήταν «σιδηροδέσμιος».

Λίγα χρόνια πριν από αυτόν τον βα­σανισμένο Τηνιακό, σ΄εκείνο τον απάν­θρωπο χώρο φυλακίστηκε και ο «συναυλιζόμενος μαρτύρων χορόν» νεομάρτυς και πολιούχος της Ρόδου Κωνσταντίνος ο Υδραίος. Έτσι. διαβάζοντας κανείς αντιλαμβάνεται  τις ημέρες των εγκλείστων. Το τι κάνουν οι φυλακισμένοι αφού κλείσει ή πόρτα του κελλιού πίσω τους, αν πεινά­νε, άν διψάνε, άν πεθαίνουν άπό τό κρύο,ή λιώνουν άπό πλήξη, ή απομυζούν τό
αίμα τους τά ζωύφια, άν τά κουρέλια τους καταρρέουν, άν μεταβάλλονται σέ άγρια θηρία ή αποβλακώνονται, άν πε­θαίνουν ή χάνονται - αυτό είναι δική τους υπόθεση, οί άρχές δέν ένδιαφέρονται καθόλου...», γράφει ο Lindau (βλ Π.Κ. Ενεπεκίδη, Όμ.Καθηγητοϋ Πανεπιστημίου Βιέννης  Αθηναϊκά. 'Aττικοβοιωτικά, Δώδεκανησιακά (1815 -1980), εκδόσεις « Ωκεανίδα*, Αθήνα 1991, ο. 389). «Μερικοί ήσαν αφάνταστα  κουρε­λιάρηδες  σέ βαθμό απίστευτο! Επί 22 ώρες μένουν κλεισμένοι! Βγαίνουν άπ' τίς υπό­γειες τρύπες δύο ώρες κάθε μέρα, (στόν ελεύθερο) άέρα. Κλεισμένοι έπί 22 ώρες κά­θε μέρα, καί αυτό έπί χρόνια,.. Οι περισσότεροι πεθαίνουν πολύ πρίν άπό τήν από­τιση τής ποινής τους... Τιμωρίες σκληρές: μέ αλυσίδες, αφαίρεση τροφής και ειδικά μέ ραβδίσμούς στά πέλματα τών πο­διών...» (βλ Ενεπεκίδη, όπ.π., ο. 391).

Το ανδραγάθημα τον Νικήτα Ζαχαρίου
Εν τέλει κάποια στιγμή ο έγκλειστος Τηνιακός κατόρθωσε κάτι το σπουδαίο, το οποίο προέβαλε μάλιστα και στην αί­τησή του: κατάφερε δηλαδή να δραπε­τεύσει από την κόλαση του, αφού επιβι­βάστηκε κρυφά σε μία λέμβο του ίδιου του Πασά της Ρόδου (...κατώρθωσα νά τού άφαιρέσω...»). Και το πιο σημαντικό: ελευθέρωσε καί πολλούς άλλους Έλ­ληνες συναιχμαλώτους» (βλ. φάκελο Ν. Ζαχαρίου, ό.π.).


Ταύτα έν γνώσει καί πλήρει πεποιθήσει πιστοποιοϋμεν, όπως τω χρησιμεύ­σουν όπου άνήκει.

Έν Τήνω τη 22 Δεκεμβρίου 1845
θ. Παξημάδης, Μ. Παρίσης, Μιχαήλ Μεταξάς, Αντώνιος Πόμερ, Ν.Ζάρπας, Νικόλαος Ζίνης, Μ. Τζώρας, Ιάκωβος Καγκάδης, Αναστάσιος Σκλαβούνος, Θεόδωρος Δεπύρης, Γεώργιος Κλαβανός

Έπικυροϋται ή γνησιότης των άνωθεν δώδεκα υπογραφών,
Έν Τήνω τη 6 Φεβρουάριου 1846
Ό Δήμαρχος Τήνου Κάρλος Νάζος
Έπικυροϋται ή όπισθεν υπογραφή τού Δημάρχου Τήνου Κ.Καρόλου Νάζου.                    
Έν Τήνω τήν 7/19 Φεβρουάριου 1846

Τ.Σ. Ό Έπαρχος Τήνου
Χαρ. Δεληγιάννης»


Πηγή: ΝΙΚΗΤΑΣ ΖΑΧΑΡΙΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ - ΑΡΧΕΙΟ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ­ΘΗΚΗ ΕΛΛΑΔΟΣ (A.A.E.Β.E.), Δημήτριος Γεωργ.Σοφιανός, Ιστορικός - Θεολόγος